МУКЕЛЛЕФНЕН АЛЯКЪАЛЫ УКЮМЛЕР

 Мукеллефнен алякъалы укюмлер секиздир. Буларгъа Эфал-и Мукеллефин деп айтыла:

1. Фарз 

Динимизде япылмасы кесинликнен эмир этильген шейге фарз дейиле. Намаз къылмакъ, ораза тутмакъ ве зекят бермек киби. Фарзнынъ укюми: фарз олгъан вазифелерни беджерген кимсе боюн-борджуны япкъан ве савап къазангъан олур.
Себепсиз оларакъ япмагъан адам буюк гунях къазаныр ве азапны хакъ эткен олур. Фарзны инкяр эткен динден чыкъар.

 Фарз эки чешиттир:

 а. Фарз-ы айын – эр бир мукеллефнинъ япмасы керек олгъан фарз демек. Беш вакъыт намаз къылмакъ киби.

б. Фарз-ы кифае – базы мукеллефлернинъ япмасынен дигерлерининъ япмасы керек олмагъан фарз демек. Дженазе намазы къылмакъ киби. Базы мусульманлар бир мевтанынъ дженазе намазыны къылсалар фарз ерине кельген олур, дигер мусульманларнынъ айрыджа о мевта ичюн дженазе намазы къылмалары керекмей.

2. Ваджип 

Фарз къадар къатты олмаса биле къуветли бир делильнен япылувы эмир этильген шейге ваджип дейилир. Байрам намазы къылмакъ, фитир садакъасы бермек ве къурбан чалмакъ киби. Ваджипнинъ укюми: ваджиплерни япкъан озь вазифесини беджерген олур ве савап къазаныр. Себепсиз оларакъ япмагъан пек ярамай иш япкъан олур ве ахыретте азапыны чекер.

3. Суннет

Фарз ве ваджиптен гъайры Пейгъамберимизнинъ ибадет ниетинен япкъан шейлерге суннет дейилир. Суннет экиге айрыла:

 а. Суннет-и муэккеде – Пейгъамберимизнинъ чокъусы кере япкъан, пек аз япмагъан суннетке Суннет-и муэккеде деп айтыла. Меселя; саба, уйле ве акъшам намазларынынъ суннетлери.

б. Суннет-и гъайры муэккеде – Пейгъамберимизнинъ ара-сыра япкъан суннетке Суннет-и гъайры муэккеде деп айтыла. Меселя; экинди намазынынъ суннетинен ятсы намазынынъ ильк суннети. Суннетнинъ укюми: суннетлерни япкъан савап къазаныр. Пейгъамберимизнинъ шефаатына наиль олур. Суннетни биле-биле терк эткенлер азарланыр.

4. Мустехап

Пейгъамберимизнинъ базан япкъан шейлерге мустехап дейилир. Къушлукъ намазы къылмакъ киби. Мустехапнынъ укюми: мустехап олгъан шейлерни япкъан савап къазаныр, япмагъан азарланмаз.

5. Мубах

Мукеллефнинъ япмасы я да япмамасы сербест олгъан шейлерге мубах дейиле. Отурмакъ, юрюмек, юкъламакъ киби. Мубахнынъ укюми: мубахны япкъан киши савап къазанмаз, япмагъан да гунях ишлеген олмаз.

6. Харам

Динимизде япылмасы кесин оларакъ ясакълангъан шейге харам деп айтыла. Меселя; хакъсыз ерде адам ольдюрмек, хырсызлыкъ япмакъ, ички ичмек, къумар ойнамакъ, домуз эти ашамакъ, ана ве бабагъа итаат этмемек. Харамнынъ укюми: храм шейни япкъан буюк гунях къазаныр. Бу инсангъа джеза ве азап керекли олур. Аллах къоркъусындан долайы харамдан къачкъан савап къазаныр. Харамны инкяр эткен динден чыкъар, яни кяфир олур.

7. Мекрух 

Харам къадар кесин олмамакънен берабер, динимизде япылмамасы истенильген шейге мекрух деп айтыла. Мекрух экиге айрыла:

а. Керахет-и тахримийе – харамгъа якъын мекрух: ваджиплерни ерине кетирмемек киби. Укюми: бойле бир мекрухны ишлемектен сакъынгъан савап къазаныр. Япкъан гунях ишлеген олур.

б. Керахет-и тензихийе – хелялгъа якъын мекрух: суннет ве мустехапларны япмамакъ киби. Укюми: бу киби мекрухлардан сакъынгъанлар савап къазаныр, ишлегенлерге гунях язылмаз ве джеза керек олмаз.

8. Муфсид

Башлангъан бир ибадетни бозгъан шейлерге муфсид дейиле. Меселя; намаз къылгъанда къонушмакъ, оразалы экен махсус ашапичмек. Къонушмакъ – намазны, ашап-ичмек де оразаны бозар. Укюми: себепсиз, билип турып бир ибадетни бозмакъ азапны керекли япар.