1. Ич бир кимсеге зарар бермемек.
Инсанларнынъ джанына, малына, эвине, урриетине, намус ве шерефине теджавуз япмакъ ясакъ. Булар инсанларнынъ токъунылмаз хакълары. Мусульман – башкъаларнынъ хакъкъына сайгъы косьтермеси, инсанларгъа зарар береджек эр тюрлю иш ве арекеттен сакъынмасы лязым. Керчек мусульман олмакънынъ бир шарты да будыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Мусульман – инсанларгъа элинен ве тилинен зарар кетирмеген кимседир» (яни элинен я да тилинен башкъаларгъа зарар бермек мусульмангъа ярашмаз). Бухари, Иман, 4, 5
2. Башкъаларына ярдым этмек.
Инсанларгъа татлы сёзлю ве кулер юзлю олмакъ, фукъарелерге ярдым этмек, ёкъсулларнынъ ихтияджларыны къаршыламакъ, кимсесизлерни къорчаламакъ, йыкъылгъан кимсенинъ турмасына ярдым этмек, ёлуны джойгъанларгъа ёл косьтермек динимизнинъ эмри, яхшы ахлякълы олмакъ ичюн керек олгъан шейлер. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Биз анджакъ бизге яхшы мунасебетте олгъанларгъа яхшы мунасебетте оладжакъмыз, ве бизге яманлыкъ япкъангъа да яманлыкъ япаджакъмыз» деген акъылсыз инсанларгъа бенъземенъиз. Аксине, яхшылыкъкъа яхшылыкънен джевап беринъиз ве сизге яманлыкъ япсалар биле яманлыкънен джевап бермейип, сабр этинъиз». Бухари, Иман, 31.
3. Буюклерге сайгъы, кучюклерге мерхамет косьтермек.
Ана ве бабамызгъа, буюк къардашларымызгъа, оджаларымызгъа ве яшы буюк олгъанларгъа урьмет косьтермек, кендимизден кучюклерге, кимсесизлерге, кучьсюз ве оксюзлерге мерхамет этмек, ярдымджы олмакъ эмиетли бир ахлякъ къаидесидир. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзунынъ эмиети акъкъында шойле буюра: «Буюклеримизге сайгъы косьтермеген, кучюклеримизге мерхамет этмеген бизден дегиль». Тирмизи, Бирр, 75
Бир башкъа хадисте Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Озю яш олуп буюклерге сайгъы косьтерген адамгъа, Аллах къартлыгъында сайгъы косьтереджек бирисини ёллар». Тирмизи, Бирр, 75.
4. Селямлашмакъ.
Мусульманлар бири-бирлеринен къаршылашкъанда селямлашып, бири-бирлерининъ эллерини сыкъарлар. Селям бермек суннет, берильген селямны алмакъ фарздыр. Эвеля кучюк буюкке, юрюген отургъангъа селям бере. Селямлашмакъ мусульманлар арасында севги ве достлукъ багъларыны къавийлештире.
5. Бир-бирине кусьмемек, джаны агъырмамакъ.
Мусульманлар арасында эр анги бир себептен джан агъырсы олса, вакъыт кечирмеден аман барышмакъ кереклер.
Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем-:
«Бир мусульманнынъ дин къардашынен учь куньден чокъ джаны агъырып, лаф этмемеси хелял олмаз», - деп буюра, джаны агъырып кусьмекнинъ ярамай бир арекет олгъаныны бильдире. Узун вакъыт бир-бирине джаны агъыргъанларнынъ буюк гунях къазанаджакъларыны беян этип, шойле буюра:
«Бир кимсе мусульман къардашына бир йыл джаны агъыргъан алда къалса, онынъ къаныны тёккен киби гуняхкъа кирген олур». Эбу Давуд, Адаб, 47.
6. Бир-бирлерине джаны агъыргъанларны мабетлештирмек.
Бир кимсе, эки мусульманнынъ бир-бирлерине джанлары агъыргъаныны дуйса, оларны мабетлештирмек – вазифесидир. Бу мевзуда Къуран-ы Керимде шойле буюрыла:
«Муминлер анджакъ къардаштырлар. О алда эки къардашынъызнынъ арасыны тюзельтинъиз». Худжурат суреси, 10 ает.
Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- де:
«Садакъаларнынъ энъ хайырлысы бир-бирине джанлары агъыргъан кимселерни мабетлештирмектир», - деп буюра ве джан агърысы олгъанларны мабетлештирмекнинъ пек хайырлы бир арекет олгъаныны бильдире.
7. Достларны зиярет этмек.
Мусульманлар уйгъун вакъытларда ана-бабасыны, акърабаларыны ве достларыны зиярет этмек керек.
Зияретте шуларгъа дикъкъат этмек керек:
а. Зиярет ичюн уйгъун бир вакъыт сайламакъ;
б. Зиярет бездиреджек дереджеде пек сыкъ олмамакъ керек;
в. Зиярет япыладжакъ кимсеге мумкюн олса эвельдже хабер бермек;
г. Урбаларымызнынъ темиз, пак олмасына дикъкъат этмек;
д. Разылыкъ алмадан кимсенинъ эвине ве одасына кирмемек.
8. Мусафирлерни къабул этмек.
Мусафирлерни къабул этмек динимизнинъ тевсие эткен яхшы арекетлерден биридир. Мусафирперверликнинъ миллий адетлеримиз арасында эмиетли бир ери бар. Миллетимиз тарих боюнджа мусафирлерге нисбетен яхшы арекетлернен танылгъан бир миллет.
Мусафирлерге нисбетен вазифелеримиз:
а. Мусафирни кулер юзнен, татлы сёзнен къаршыламакъ керек.
б. Энъ яхшы шейлернен къаршыламакъ, бир шейлер икрам этмек.
в. Мусафирнинъ янында бала-чагъагъа ачувланмамакъ, чырайыны сытмамакъ.
г. Мусафир къайтаджакъ вакъыт, оны озгъармакъ.
9. Давет этильген ерге бармакъ.
Бир мусульман эгер узюрли себеби олмагъаны такъдирде, дин къардашынынъ даветине къатылмалы, береджек зияфетинде иштирак этмели. Бойле арекет мусульманлар арасындаки севгини арттыра. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра:
«Сизден биринъизни дин къардашынъыз той ашына я да бунъа бенъзеген бир шейге давет эткен олса барынъыз». Бухари, Никях, 74.
Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- зенгин, фукъаре айырмаз, бир хызметчи давет эткен олса да кете эди. Бир хадисте Пейгъамберимиз: «Ашларнынъ ичинде энъ ярамай аш – зенгинлер давет этилип, фукъарелер исе давет этильмеген той ашыдыр!», - деп буюргъан. Бухари, Никях, 72
10. Буюклернинъ эллерини опьмек.
Мусульманлар, сайгъы ве урьмет косьтермек ниетинен алимлернинъ ве буюклернинъ эллерини оперлер.
11. Башкъаларнынъ янълышларыны къыдырмамакъ.
Бир мусульман дин къардашынынъ шахсий аятына къарышмаз. Бирисининъ эксиклерини башкъаларгъа анълатмаз. Дин къардашыны башкъаларынынъ янында яманламаз. Онынъ янълыш арекетлерини джаныны агъыртмайып, ынджытмайып уйгъун сёзлернен тюзельтмеге тырышыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра:
«Ким мусульман къардашынынъ эксигини гизлесе, Аллах да онынъ эксиклерини эм бу дюньяда, эм де ахыретте гизлер. Ве Аллах, мусульман къардашына ярдым эткен къулуна ярдым этер». Муслим, Зикр, 38.
12. Ярамайлыкъ япкъанларны багъышламакъ.
Яхшы ахлякълы бир инсан озюне япылгъан ярамайлыкъларны багъышлар. Эм де багъышламакънен да сынъырланмаз, ярамайлыкъларгъа къаршы яхшылыкъ япар. Бу арекет - ахлякъы текмиль олгъан мусульманларнынъ япмасы керек олгъан гузель арекетлерден.
Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем-:
«Учь гузель табиат кимде олса, Юдже Аллах о кимсени рахметинен дженнетке къояр», - деп буюра.
- О насыл табиат?- деп соргъанларгъа шу джевапны бере:
- «Санъа бермегенге - сен берирсинъ,
- Санъа кельмегенге - сен барырсынъ,
- Санъа зулум эткенни багъышларсынъ».
Сечме хадислер, 211.
13. Хасталарны зиярет этмек.
Мусульман, хаста олгъан дин къардашыны зиярет этмели, сагълыкъкъа къавушмасы ичюн дуа этмели, хасталаргъа джан агъыртыджы сёз ве арекетлерден сакъынмалы. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Хастаны зиярет эткен, эвге къайткъангъа къадар дженнетте сайыла». Муслим, Бирр, 39.
14. Дженазелерге къатылмакъ.
Ольген дин къардашынынъ дженазе намазыны къылмакъ, оны къабрине къадар алып бармакъ, дин къардашы ичюн Аллахтан рахмет тилемек ве дуа этмек, мусульманларнынъ дюнья аятындан айрылып ахыретке кочькен дин къардашларына япмалары керек олгъан эмиетли бир вазифедир. «Ким савабына инанып, къаршылыгъыны ялынъыз Аллахтан беклеп, бир мусульман дженазесинен (къабиргедже) барып, дженазе намазыны къылса ве оны дефн эткенге къдар о ерде олса, о кимсе эр бири Ухуд дагъы къадар олгъан эки къарат (агъырлыкъ ольчюси) савапнен къайтыр. Ким де дженазе намазыны къылып, дефн этильгенини беклемейип къайтса, о кимсе, бир къарат агъырлыгъында севапнен къайтыр». Бухари, Иман, 35.
15. Дин къардашына яхшылыкъ истемек:
Мусульман, дин къардашлары акъкъында яхшы тюшюнджелерге саип олмалы, озю ичюн севип истеген яхшы шейлерни дин къардашлары ичюн де истемели, озю ичюн истемеген бир шейни башкъалары ичюн де истемемели. Яхшы ахлякълы текмиль бир мусульман ола бильмекнинъ ольчюси будыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра: «Озюнъиз ичюн истегенинъиз шейни мусульман къардашынъыз ичюн де истемегенге къадар, текмиль мумин сайылмазсынъыз». Бухари.
Инсанларнынъ джанына, малына, эвине, урриетине, намус ве шерефине теджавуз япмакъ ясакъ. Булар инсанларнынъ токъунылмаз хакълары. Мусульман – башкъаларнынъ хакъкъына сайгъы косьтермеси, инсанларгъа зарар береджек эр тюрлю иш ве арекеттен сакъынмасы лязым. Керчек мусульман олмакънынъ бир шарты да будыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Мусульман – инсанларгъа элинен ве тилинен зарар кетирмеген кимседир» (яни элинен я да тилинен башкъаларгъа зарар бермек мусульмангъа ярашмаз). Бухари, Иман, 4, 5
2. Башкъаларына ярдым этмек.
Инсанларгъа татлы сёзлю ве кулер юзлю олмакъ, фукъарелерге ярдым этмек, ёкъсулларнынъ ихтияджларыны къаршыламакъ, кимсесизлерни къорчаламакъ, йыкъылгъан кимсенинъ турмасына ярдым этмек, ёлуны джойгъанларгъа ёл косьтермек динимизнинъ эмри, яхшы ахлякълы олмакъ ичюн керек олгъан шейлер. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Биз анджакъ бизге яхшы мунасебетте олгъанларгъа яхшы мунасебетте оладжакъмыз, ве бизге яманлыкъ япкъангъа да яманлыкъ япаджакъмыз» деген акъылсыз инсанларгъа бенъземенъиз. Аксине, яхшылыкъкъа яхшылыкънен джевап беринъиз ве сизге яманлыкъ япсалар биле яманлыкънен джевап бермейип, сабр этинъиз». Бухари, Иман, 31.
3. Буюклерге сайгъы, кучюклерге мерхамет косьтермек.
Ана ве бабамызгъа, буюк къардашларымызгъа, оджаларымызгъа ве яшы буюк олгъанларгъа урьмет косьтермек, кендимизден кучюклерге, кимсесизлерге, кучьсюз ве оксюзлерге мерхамет этмек, ярдымджы олмакъ эмиетли бир ахлякъ къаидесидир. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзунынъ эмиети акъкъында шойле буюра: «Буюклеримизге сайгъы косьтермеген, кучюклеримизге мерхамет этмеген бизден дегиль». Тирмизи, Бирр, 75
Бир башкъа хадисте Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Озю яш олуп буюклерге сайгъы косьтерген адамгъа, Аллах къартлыгъында сайгъы косьтереджек бирисини ёллар». Тирмизи, Бирр, 75.
4. Селямлашмакъ.
Мусульманлар бири-бирлеринен къаршылашкъанда селямлашып, бири-бирлерининъ эллерини сыкъарлар. Селям бермек суннет, берильген селямны алмакъ фарздыр. Эвеля кучюк буюкке, юрюген отургъангъа селям бере. Селямлашмакъ мусульманлар арасында севги ве достлукъ багъларыны къавийлештире.
5. Бир-бирине кусьмемек, джаны агъырмамакъ.
Мусульманлар арасында эр анги бир себептен джан агъырсы олса, вакъыт кечирмеден аман барышмакъ кереклер.
Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем-:
«Бир мусульманнынъ дин къардашынен учь куньден чокъ джаны агъырып, лаф этмемеси хелял олмаз», - деп буюра, джаны агъырып кусьмекнинъ ярамай бир арекет олгъаныны бильдире. Узун вакъыт бир-бирине джаны агъыргъанларнынъ буюк гунях къазанаджакъларыны беян этип, шойле буюра:
«Бир кимсе мусульман къардашына бир йыл джаны агъыргъан алда къалса, онынъ къаныны тёккен киби гуняхкъа кирген олур». Эбу Давуд, Адаб, 47.
6. Бир-бирлерине джаны агъыргъанларны мабетлештирмек.
Бир кимсе, эки мусульманнынъ бир-бирлерине джанлары агъыргъаныны дуйса, оларны мабетлештирмек – вазифесидир. Бу мевзуда Къуран-ы Керимде шойле буюрыла:
«Муминлер анджакъ къардаштырлар. О алда эки къардашынъызнынъ арасыны тюзельтинъиз». Худжурат суреси, 10 ает.
Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- де:
«Садакъаларнынъ энъ хайырлысы бир-бирине джанлары агъыргъан кимселерни мабетлештирмектир», - деп буюра ве джан агърысы олгъанларны мабетлештирмекнинъ пек хайырлы бир арекет олгъаныны бильдире.
7. Достларны зиярет этмек.
Мусульманлар уйгъун вакъытларда ана-бабасыны, акърабаларыны ве достларыны зиярет этмек керек.
Зияретте шуларгъа дикъкъат этмек керек:
а. Зиярет ичюн уйгъун бир вакъыт сайламакъ;
б. Зиярет бездиреджек дереджеде пек сыкъ олмамакъ керек;
в. Зиярет япыладжакъ кимсеге мумкюн олса эвельдже хабер бермек;
г. Урбаларымызнынъ темиз, пак олмасына дикъкъат этмек;
д. Разылыкъ алмадан кимсенинъ эвине ве одасына кирмемек.
8. Мусафирлерни къабул этмек.
Мусафирлерни къабул этмек динимизнинъ тевсие эткен яхшы арекетлерден биридир. Мусафирперверликнинъ миллий адетлеримиз арасында эмиетли бир ери бар. Миллетимиз тарих боюнджа мусафирлерге нисбетен яхшы арекетлернен танылгъан бир миллет.
Мусафирлерге нисбетен вазифелеримиз:
а. Мусафирни кулер юзнен, татлы сёзнен къаршыламакъ керек.
б. Энъ яхшы шейлернен къаршыламакъ, бир шейлер икрам этмек.
в. Мусафирнинъ янында бала-чагъагъа ачувланмамакъ, чырайыны сытмамакъ.
г. Мусафир къайтаджакъ вакъыт, оны озгъармакъ.
9. Давет этильген ерге бармакъ.
Бир мусульман эгер узюрли себеби олмагъаны такъдирде, дин къардашынынъ даветине къатылмалы, береджек зияфетинде иштирак этмели. Бойле арекет мусульманлар арасындаки севгини арттыра. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра:
«Сизден биринъизни дин къардашынъыз той ашына я да бунъа бенъзеген бир шейге давет эткен олса барынъыз». Бухари, Никях, 74.
Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- зенгин, фукъаре айырмаз, бир хызметчи давет эткен олса да кете эди. Бир хадисте Пейгъамберимиз: «Ашларнынъ ичинде энъ ярамай аш – зенгинлер давет этилип, фукъарелер исе давет этильмеген той ашыдыр!», - деп буюргъан. Бухари, Никях, 72
10. Буюклернинъ эллерини опьмек.
Мусульманлар, сайгъы ве урьмет косьтермек ниетинен алимлернинъ ве буюклернинъ эллерини оперлер.
11. Башкъаларнынъ янълышларыны къыдырмамакъ.
Бир мусульман дин къардашынынъ шахсий аятына къарышмаз. Бирисининъ эксиклерини башкъаларгъа анълатмаз. Дин къардашыны башкъаларынынъ янында яманламаз. Онынъ янълыш арекетлерини джаныны агъыртмайып, ынджытмайып уйгъун сёзлернен тюзельтмеге тырышыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра:
«Ким мусульман къардашынынъ эксигини гизлесе, Аллах да онынъ эксиклерини эм бу дюньяда, эм де ахыретте гизлер. Ве Аллах, мусульман къардашына ярдым эткен къулуна ярдым этер». Муслим, Зикр, 38.
12. Ярамайлыкъ япкъанларны багъышламакъ.
Яхшы ахлякълы бир инсан озюне япылгъан ярамайлыкъларны багъышлар. Эм де багъышламакънен да сынъырланмаз, ярамайлыкъларгъа къаршы яхшылыкъ япар. Бу арекет - ахлякъы текмиль олгъан мусульманларнынъ япмасы керек олгъан гузель арекетлерден.
Севгили Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем-:
«Учь гузель табиат кимде олса, Юдже Аллах о кимсени рахметинен дженнетке къояр», - деп буюра.
- О насыл табиат?- деп соргъанларгъа шу джевапны бере:
- «Санъа бермегенге - сен берирсинъ,
- Санъа кельмегенге - сен барырсынъ,
- Санъа зулум эткенни багъышларсынъ».
Сечме хадислер, 211.
13. Хасталарны зиярет этмек.
Мусульман, хаста олгъан дин къардашыны зиярет этмели, сагълыкъкъа къавушмасы ичюн дуа этмели, хасталаргъа джан агъыртыджы сёз ве арекетлерден сакъынмалы. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- шойле буюра: «Хастаны зиярет эткен, эвге къайткъангъа къадар дженнетте сайыла». Муслим, Бирр, 39.
14. Дженазелерге къатылмакъ.
Ольген дин къардашынынъ дженазе намазыны къылмакъ, оны къабрине къадар алып бармакъ, дин къардашы ичюн Аллахтан рахмет тилемек ве дуа этмек, мусульманларнынъ дюнья аятындан айрылып ахыретке кочькен дин къардашларына япмалары керек олгъан эмиетли бир вазифедир. «Ким савабына инанып, къаршылыгъыны ялынъыз Аллахтан беклеп, бир мусульман дженазесинен (къабиргедже) барып, дженазе намазыны къылса ве оны дефн эткенге къдар о ерде олса, о кимсе эр бири Ухуд дагъы къадар олгъан эки къарат (агъырлыкъ ольчюси) савапнен къайтыр. Ким де дженазе намазыны къылып, дефн этильгенини беклемейип къайтса, о кимсе, бир къарат агъырлыгъында севапнен къайтыр». Бухари, Иман, 35.
15. Дин къардашына яхшылыкъ истемек:
Мусульман, дин къардашлары акъкъында яхшы тюшюнджелерге саип олмалы, озю ичюн севип истеген яхшы шейлерни дин къардашлары ичюн де истемели, озю ичюн истемеген бир шейни башкъалары ичюн де истемемели. Яхшы ахлякълы текмиль бир мусульман ола бильмекнинъ ольчюси будыр. Пейгъамберимиз -саллаллаху алейхи ве селлем- бу мевзуда шойле буюра: «Озюнъиз ичюн истегенинъиз шейни мусульман къардашынъыз ичюн де истемегенге къадар, текмиль мумин сайылмазсынъыз». Бухари.
Комментариев нет:
Отправить комментарий